Serwis GDDKiAZ historii drogownictwa

30 lat działalności Muzeum Drogownictwa w Szczucinie

Znane są w Polsce, zorganizowane jeszcze przez ówczesne WZDP-y i Dyrekcje Okręgowe Dróg Publicznych, ośrodki muzealnictwa drogowego  oraz izby tradycji, których założycielami i twórcami byli ludzie pracujący w drogownictwie przez całe życie. Niektórzy przeszli na emeryturę, a niektórzy odeszli na zawsze, ale pozostali w naszych sercach. Wierni swoim tradycjom i przywiązaniu dbali o to, aby pamiątki świadczące o pracy i służbie drogowców nie zostały zapomniane lub zniszczone. Chętnie dzielili się swoją wiedzą i doświadczeniem z młodszymi kolegami po fachu. Wielu z nich, będąc członkami różnych organizacji technicznych, pracowało społecznie i bezinteresownie tworzyło grupy pasjonatów muzealnictwa, wychowując młode pokolenie drogowców w świadomości o potrzebie kontynuowania pięknych tradycji polskiego drogownictwa.

Ważną rolę w propagowaniu idei ochrony zabytków i pamiątek drogownictwa odegrała ówczesna Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych, która finansowała tą słuszną działalność. To poparcie   było potrzebne  grupie zapaleńców, którzy jeszcze nie stracili wiary i nadziei, że ich praca ma sens i nie będzie zmarnowana. Dzisiaj z ogromną radością i dużą satysfakcją, patrzymy nie na makietę, ale na funkcjonujący obiekt muzealny. Mogę powiedzieć, że minione 30-lecie przepracowaliśmy rzetelnie, także na niwie zachowania i ochrony zabytków drogownictwa.

W większości środowisko drogowe miało świadomość, że tworzone muzeum będzie służyło całemu społeczeństwu, a w szczególności tym, którzy korzystają z dróg, tym co budują i utrzymują drogi. Funkcjonowanie placówki jest potrzebne  przyszłości polskich dróg, wzbogacenia wyobraźni i świadomości społeczeństwa - żebyśmy byli dumni z naszej pracy, osiągnięć, historii i jej przedstawicieli na przestrzeni wieków.

Pięknie o drogach na początku XIX wieku pisał hrabia ks. Sebastian  Sierakowski – Rektor Akademii Krakowskiej:

„Drogi publiczne w kraju tem są co kanały w ciele żyjącym, któremi soki utrzymują jego życie, a rozchodząc się do ostatnich części ciała, zdrowie i czerstwość jego utrzymują. Drogi publiczne jak są znakiem potęgi, handlu, a zatem bogactw i rządu dobrego krajowego, tak są oraz środkiem do ich utrzymania”.

Porównanie sieci drogowej do ustroju żywego jest najprostszym, rozumnym wyjaśnieniem i spostrzeżeniem, że dobre drogi to dobrobyt. Te mądre i ważne myśli umieszczone na ścianie przed wejściem na ekspozycje zawsze powinniśmy przeczytać i zapamiętać, bowiem wszyscy jesteśmy „dróżnikami”.

To nie kto inny, tylko junak, młody Karol Wojtyła pracował na drodze i w kamieniołomie, późniejszy Papież Jan Paweł II w dniu 16 grudnia 1983 roku z serca pobłogosławił nam, drogowcom i wszystkim współpracownikom, na trudny czas i nieznaną drogę, którą chcieliśmy iść, dźwigając obowiązek zachowania pięknej karty historii i pamiątek drogownictwa „wobec tych, którzy byli przed nami i tych którzy przyjdą po nas...” aby dotrzeć do „miasteczka”, do Szczucina i w tym miejscu postawić rodzinny, muzealny dom. On będzie służył ludziom jak zapisano w Akcie Erekcyjnym pod budowę muzeum „dopóki mrówka nie wypije wszystkich fal morskich i dopóki żółw nie obejdzie całego świata”.

Sam obiekt rozciąga się na prawie 2 ha parceli otoczonej lasem. Budynek z dwoma wieżami i łukowym przęsłem w sposób najbardziej charakterystyczny odzwierciedla formę mostu.

 

Fot. 1. Widok frontu siedziby GDDKiA Zespołu ds. Historii Drogownictwa w Szczucinie

Wewnątrz muzeum, jak PT Czytelnicy mogą zobaczyć, urządzone zostały sale wystawowe, w których szczególne miejsce zajmuje przedstawienie ludzkiej pracy i roli człowieka w całym procesie budownictwa drogowego.

 

Fot. 2. Kamienny walec drogowy ciągniony przez konia

 

To bardzo szeroka tematyka. Obejmuje :  „Drogi i mosty” (dokumentacje, mapy, projekty, rysunki, instrumenty pomiarowe itp. ), „Myśl techniczną” (makiety różnych konstrukcji mostów i niektóre rozwiązania techniczne z okresu międzywojennego, projekty, fotografie albumy, rysunki, fragmenty przęseł itp.), „Człowieka i jego pracę” (sylwetki sławnych postaci, które zajmowały się budową dróg i mostów, ich portrety, mundury, dokumenty, świadectwa, medale, puchary, sztandary itp.), „Budowę i utrzymanie dróg” (przyrządy laboratoryjne, narzędzia i sprzęt drogowy itp.), „Drogi i mosty w sztuce” (oryginały i  kopie obrazów, rzeźb autorstwa polskich i zagranicznych artystów, tematem  których  są drogi i mosty), „Osiągnięcia inżynierskie drogowe i mostowe w Polsce i na świecie” (na wzór  fotoplastykonu,  pokazujemy najciekawsze zdobycze techniki drogowej i mostowej).

Ciekawą formą ekspozycji, umiejscowionej w starym magazynie mączki  wapiennej wbudowanym w kompleks muzealny, jest wystawa „Hołd pracy drogowców”, przedstawiająca etapy budowy drogi o nawierzchni tłuczniowej. Zaprezentowano postacie pracowników drogowych, posługujących się  narzędziami z początku XX.

 Dysponujemy również bogatym archiwum oraz biblioteką, które są udostępniane zainteresowanym. Zabytki są katalogowane i zapisywane w programie „Kustosz”, przystosowanym do specyfiki muzeum techniki drogowej. Tylko zbiory w Szczucinie zostały zinwentaryzowane według kategorii: techniczne, numizmaty, archiwalia, bibliografia polskojęzyczna, sztuka, sztandary, ubiory, historyczne, albumy fotograficzne w wersji elektronicznej i papierowej. W pozostałych placówkach muzealnych GDDKiA, ze względu na mniejsze ilości eksponatów, podziału w ewidencji nie wprowadzono.

Na podstawie porozumienia GDDKiA z Urzędem Miasta Szczucina, na naszym terenie odbywają się spektakle dla szkół, konkursy, przeglądy oraz inne imprezy kulturalne kierowane  do lokalnej społeczności.

Warunki stworzone przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad umożliwiły w naszym obiekcie organizowanie wykładów oraz zajęć dla studentów i uczniów szkół technicznych , bowiem mogą korzystać z wiedzy i osiągnięć zawartych na kartach archiwalnych dokumentów.

Obok budynku zlokalizowany jest skansen maszyn drogowych stanowiący ciąg zwiedzania o długości około jednego kilometra, wykonany z oryginalnych elementów dróg, różnych nawierzchni stosowanych w drogownictwie, w chronologicznym układzie, od starożytności do czasów obecnych i na nich ustawiono zakonserwowane maszyny i urządzenia drogowe.

 

Fot. 3. Widok na skansen z ekspozycją historycznych typów nawierzchni i zabytkowych maszyn drogowych

 

Fot. 4. Zabytkowe lokomobile używane w drogownictwie

 

Fot. 5. Zabytkowy polski walec parowy trójkołowy firmy H. CEGIELSKI-TOW.AKC.POZNAŃ.

 

Fot. 6. Na pierwszym planie zabytkowy walec firmy Kemna Bau, na drugim planie przęsło stalowego mostu składanego

 

Skansen stanowiący ekspozycję zewnętrzną połączony jest z budynkiem przęsłem unoszącym się nad ekspozycją podkreślając fakt, że najlepszymi mostowcami na świecie byli polscy inżynierowie, którzy swoimi śmiałymi rozwiązaniami i pomysłami wpisali się złotymi literami na karty historii światowej techniki.

Muzeum drogownictwa, jedyna tego typu jednostka w Polsce i nieliczna w Europie, zostało zorganizowane w 1982 roku jeszcze w ówczesnym Rejonie Dróg Publicznych w Tarnowie i zlokalizowane w Szczucinie na placu Obwodu Drogowego nr 4. Początki były bardzo trudne. Otrzymaliśmy teren poprodukcyjny, gdzie poprzednio wytwarzano mieszanki betonowe i bitumiczne. Pierwsza ekspozycja zabytkowych maszyn, została zorganizowana na obrzeżach bazy obwodu, który na co dzień zajmował się bieżącym utrzymaniem dróg. W starym baraku drewnianym mieściły się biura i tylko w części urządzono ekspozycję eksponatów, które nie mogły przebywać na wolnym powietrzu.

Entuzjaści historii i tradycji drogowych z wielkim zapałem przystąpili do wyszukiwania i zabezpieczania jeszcze zachowanych pamiątek drogowych. Te, których ocalenie było zagrożone - gromadzono w Szczucinie. W dużej mierze takie działania i w tym kierunku odnosiły dobry skutek.

Zbiory rosły, jednak brakowało odpowiedniej wiedzy w jaki sposób należycie się nimi zaopiekować, pożytecznie wykorzystać do nauki oraz postępu i potomnych. W tym momencie współpraca z organizacjami które zajmowały się historią techniki okazała się nieoceniona, gdyż mogłem skorzystać z doświadczenia i wiedzy kolegów naukowców, którzy chętnie  dzielili się ze mną swoją bogatą wiedzą. Podjąłem naukę, ukończyłem Studium Podyplomowe na Politechnice Wrocławskiej pod kierunkiem prof. Stanisława Januszewskiego. To dało podwaliny pod profesjonalne podejście do tematu zabytków i rozwoju muzealnictwa drogowego.

Każdy nowy nabytek sprawiał wielką radość, napawał optymizmem i zachęcał do dalszej pracy, wykonywanej spontanicznie i bezinteresownie przez ofiarnych społeczników, rozumiejących, co to jest „szlachetna powinność obywatela” i to była wielka siła, która spowodowała zobowiązanie zarządzających drogami do ochrony zabytków drogownictwa.

Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad wykorzystując dorobek muzeum i wypełniając obowiązek ustawowy w 2005 roku powołała Wydział Historii Drogownictwa, który roztoczył opiekę nad zbiorami, nie tylko już w Szczucinie, a również nad pozostałymi zabytkami znajdującymi się na krajowej sieci drogowej i w siedzibach terenowych jednostek drogowych. W miarę porządkowania spraw zabytków drogownictwa w Polsce, których opiekunem i właścicielem jest Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad zostały opracowane: definicja zabytku drogownictwa, procedury postępowania z zabytkami, oraz sporządzono ewidencję posiadanych zabytków. Lista objęła 170 pozycji i 26 zbiorów tematycznych, które zawierają kilka tysięcy zabytków. Opieka  tak dużych zbiorów na terenie całego kraju sprawowana jest przez naszych współpracowników, pracowników GDDKiA  we wszystkich 16 Oddziałach.

Największym sukcesem stało się to, że od początku tworzone ekspozycje w tych trudnych warunkach zawsze były bardzo licznie odwiedzanie przez turystów. To muzeum cały czas tętni życiem. Przyciąga dzieci, młodzież, pracowników drogownictwa i osoby uprawiające inne profesje.

Na przestrzeni 30 lat prowadzono edukację, którą nazwano z czasem „lekcjami wychowania komunikacyjnego”. Zajęcia te wynikały z bardzo pilnej potrzeby uświadomienia społeczeństwu, że znaki drogowe i urządzenia znajdujące się na drogach spełniają bardzo ważną rolę w zakresie ruchu drogowego i bezpieczeństwa korzystających z dróg. Służby drogowe w tym obwody drogowe – opiekujące się na co dzień drogami – musiały dokonywać wymiany i uzupełniania oznakowania, nagminnie niszczonego zwłaszcza w weekendy. Z tego powodu ponoszono olbrzymie dodatkowe i niepotrzebne wydatki. Nigdy nie policzono i nie podano do publicznej wiadomości ile budżet państwa zaoszczędził na remontach i uzupełnieniach bezmyślnego  niszczenia  oznakowania dzięki działalności muzeum.  Przypominamy użytkownikom dróg o odpowiedzialności za siebie i za innych na drodze, wychowujemy od najmłodszych lat w poszanowaniu  ludzkiego życia i pracy. Ta misja jest zajęciem ciągłym i nieprzerwanie prowadzona bezpłatnie poprzez spotkania z historią i przez jej pryzmat pokazywanie słusznego, właściwego zachowania, postępowania. Młodzież szkolna, a nawet przedszkolaki starsze, od lat oglądają ekspozycje muzealne, biorą udział w organizowanych konkursach wiedzy o drogach, historii i osiągnięciach technicznych polskich drogowców i mostowców. Poznają zasady i przepisy ruchu drogowego.

W celu zapewnienia komfortu zwiedzającym oraz stworzenia odpowiednich warunków konserwacji dużych maszyn i urządzeń drogowych, niedaleko Szczucina w miejscowości Delastowice na powierzchni ok. 14 ha, umiejscowione zostało zaplecze remontowo – konserwatorskie, na terenie którego są gromadzone oraz zabezpieczane zabytki wielkogabarytowe, z czasem systematycznie poddawane inwentaryzacji i konserwowane, a po przygotowaniu do ekspozycji przewożone do muzeum. Warsztaty zajmują zaledwie 1/5 powierzchni naszego terenu. W przyszłości planowana jest ekspozycja plenerowa zachowanych historycznych przęseł mostowych, wykorzystująca naturalne walory terenu w Delastowicach.

Do pewnych prawd, zasad i powinności trzeba dojrzeć. Ile ludzi tyle dróg do tego prowadzi poprzez poznanie, dotknięcie, obcowanie, długie przemyślenia. Czasem trwa to chwilkę, nieraz całe lata, ale każdy z nas czuje się lepiej, jeżeli potrafi wykazać, że nie zaczął się gdzieś w jakiejś nieokreślonej chwili, ale ma swój rodowód, potrafi mieć świadomość dalekiej, odległej przestrzeni, potrafi zorganizować sobie przekaz informacji o tym wszystkim co działo się dawniej  i może odtwarzać w swojej pamięci przeżycia lat ubiegłych. Do tego służy ten obiekt i nasza praca.

W tym miejscu należy podziękować zwiedzającym – ich dobra opinia i chęć powracania w to samo miejsce dowiodła ponownie, że to, co się tu dzieje, jest dobre, a cel słuszny. Staraliśmy się, żeby muzeum drogowców nie kojarzyło się z czymś martwym, cichym, pozbawionym życia. Walczymy z tym stereotypem. Przygotowaliśmy ekspozycję w ten sposób, aby była otwarta dla  zwiedzających, którzy mogą się z nią zapoznać bez większych ograniczeń, w tym mogą nie tylko oglądać, ale i dotykać eksponaty i ,dowiedzieć się wiele o obsłudze rzeczywistych maszyn i urządzeń a nie wirtualnych.

Przez wiele lat nie prowadzono ewidencji ani rejestracji odwiedzających nas osób czy grup wycieczkowych. Jedynym śladem tej obecności jest pięć Ksiąg Pamiątkowych, wypełnionych dzień po dniu wpisami różnej treści. Są to uwagi, pochwały, gratulacje, sugestie, życzenia, pretensje, podziękowania. Wszystkie one są bardzo ważne, cenne i wykorzystywane w naszej pracy. Nie wszystkie opinie zostały wpisane do Ksiąg, jest w nich zaledwie cząstka. Równie ważne były te, które usłyszeliśmy podczas prowadzonych rozmów i uważam, że to współtworzyło i pomagało realizować muzeum – marzenie drogowców.

W ciągu minionych 30 lat nasza aktywna praca dała rezultaty, z którymi się z PT Czytelnikami  podzielę:

• wygłoszono 682 odczyty na temat dróg, historii drogownictwa i tradycji oraz osiągnięć polskich inżynierów;
• wykonano 6440 projekcji filmowych dot. historii dróg, budowy
  i utrzymania dróg, bezpieczeństwa ruchu i szkoleniowych;
• odbyło się 16 koncertów uświetniających spotkania, sympozja
  i konferencje związane z drogownictwem;
• zorganizowano 12000 lekcji wychowania komunikacyjnego
  i technicznego – ogromnie potrzebna, pożyteczna inicjatywa, bardzo wysoko oceniana przez nauczycieli.  W 80 przypadkach takie lekcje przeprowadzono poza muzeum, w szkołach;
• zorganizowano i obsłużono 200 wystaw stałych i objazdowych
  o tematyce historycznej, drogowo- mostowej i pracy drogowców;
• opracowano i rozpowszechniono na terenie kraju i za granicą 12 katalogów, 148 plakatów, 63 broszur, ogłoszeń i folderów – traktujących o historii polskich dróg i pracy w drogownictwie;

opublikowano w biuletynach, miesięcznikach i prasie branżowej szereg artykułów związanyche z drogownictwem oraz wydano trzy broszury mojego autorstwa: „Historia przeprawy mostowej w Brzegu nad Odrą”, „Wszyscy jesteśmy dróżnikami” i „Drogi, Drogowcy, Drogownictwo”, przygotowaliśmy materiały do publikacji „Szlaki , trakty, autostrady - 190 lat centralnej administracji drogowej” i wiele innych.

 

Dzięki ciągłej i życzliwej współpracy Fundacji Ochrony Zabytków Drogownictwa z Generalną Dyrekcją Dróg Krajowych i Autostrad i  udostępnienie przez fundację zaplecza w Delastowicach, zostały odrestaurowane 62 zabytkowe maszyny drogowe i 284 zabytkowe drogowe urządzenia techniczne. Skatalogowano i opracowano dokumentację 4822 eksponatów. Muzeum odwiedziło kilkaset tysięcy osób.

Przedstawiłem sukcesy i blaski naszego muzealnictwa, ale są też porażki i cienie, o których głośno się nie mówi. Kilka, a nawet kilkanaście leży mi na sercu. Bezpowrotnie utraciliśmy piękne, kompletne okazy urządzeń i maszyn drogowych, które pocięto na złom i przetopiono. Sprzedano osobom prywatnym i przerobiono bez poszanowania wartości historycznych i technicznych, często pod okiem drogowców, nawet na aukcji internetowej można kupić unikatowy zabytkowy walec drogowy. Podziały w drogownictwie spowodowały rozproszenie zebranych pamiątek, które w ewidencji figurują, jednak fizycznie nie ma po nich śladu, a wśród ludzi mających kiedyś kontakt z tymi przedmiotami – panuje amnezja. Smutne jest to, że odpowiedzialność zrzuca się na instytucje, firmy, urzędy, reorganizacje – sztuczne twory – tylko gdzie w tym wszystkim jest bezinteresowny człowiek?!

Na przestrzeni 30 lat z małej „Izby Pamięci Pracy Drogowców” mieszczącej ekspozycje w pomieszczeniu  o powierzchni  12 m²  pomieszczenia, obecne zbiory ledwie mieszczą się na pow. 3000 m². W tym czasie z mało popularnego i nieznanego szerszemu  gronu ośrodka „zbieractwa muzealnego” powstała placówka znana na całym świecie, nie tylko w środowisku drogowym, dobrze wyposażona i utrzymana na wysokim poziomie. Stała się wizytówką polskich drogowców na arenie międzynarodowej, zaproszona do współpracy z Nord-Balt Road Muzeums.

Bierzmy przykład z drogowców, współtwórców tego pięknego obiektu. Odwiedzajmy muzeum, gdyż swoją obecnością potwierdzamy przynależność do Wielkiej Rodziny Drogowców, których łączy wspólna praca i służba  społeczeństwu oraz troska o historię. Nie pozwólmy, aby zniknęły jakiekolwiek pamiątki związane z drogownictwem. Dołóżmy starań i przyłączmy się aby funkcjonujące Muzeum pod opieką Zespołu ds. Historii Drogownictwa GDDKiA w Szczucinie rozwijało się i coraz bardziej stawało się naszym wspólnym dziełem i chlubą.