W procesie projektowym analizuje się wpływ inwestycji na wody powierzchniowe, podziemne i gleby. Ochrona wód polega przede wszystkim na unikaniu, eliminacji i ograniczaniu zanieczyszczenia wód, w szczególności zanieczyszczenia substancjami szczególnie szkodliwymi dla środowiska wodnego; zapobieganiu niekorzystnym zmianom naturalnych przepływów wody albo naturalnych poziomów zwierciadła wody.

 

 Głównymi zanieczyszczeniami ścieków opadowych spływających z dróg są: zawiesiny ogólne, substancje ropopochodne i metale ciężkie.

 

 Zgodnie z ustawą z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (Dz.U. Nr 115, poz. 1229, ze zmianami) nie można wprowadzać ścieków*:

• Bezpośrednio do wód podziemnych,
•  Do wód powierzchniowych oraz do ziemi, jeżeli byłoby to sprzeczne z warunkami wynikającymi z istniejących form ochrony przyrody, utworzonych stref ochrony zwierząt łownych albo ostoi na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 92, poz. 880, ze zmianami), a także stref ochronnych oraz obszarów ochronnych ujęć wód, ustanowionych na podstawie art. 58 i 60 Prawa wodnego,
•  Do wód powierzchniowych w obrębie kąpielisk, plaż publicznych nad wodami, w odległości mniejszej niż 1 km od ich granic oraz do ziemi w odległości mniejszej niż 1 kilometr od granic kąpielisk i plaż publicznych nad wodami,
•  Do wód stojących,
•  Do jezior oraz ich dopływów, jeżeli czas dopływu ścieków do jeziora byłby krótszy niż 24 godziny,
•  Do ziemi, zawierających substancje szczególnie szkodliwe dla środowiska wodnego, określone w przepisach wydanych na podstawie art. 45 ust. 1 pkt 1, jeżeli byłoby to niezgodne z warunkami określonymi w przepisach wydanych na podstawie art. 45 ust. 1 pkt 3
•  Do ziemi, w pasie technicznym, o którym mowa w art. 23 Prawa wodnego. 

* Zgodnie z art. 9 ustawy Prawo wodne pod pojęciem ścieków rozumie się: wody opadowe lub roztopowe, ujęte w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni, w szczególności z miast, portów, lotnisk, terenów przemysłowych, handlowych, usługowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów.

 

Odwodnienie powierzchniowe dróg wykonuje się za pomocą rowów, urządzeń ściekowych i kanalizacji deszczowej. Kanalizację deszczową wykonuje się wtedy, gdy nie ma możliwości odprowadzenia wody powierzchniowej za pomocą urządzeń powierzchniowych oraz ze względów ochrony środowiska. Jako podstawowe urządzenia zabezpieczające środowisko przed zanieczyszczeniem spływami z dróg stosuje się:

 

• Zbiorniki retencyjno – infiltracyjne
• Zbiorniki infiltracyjne
• Rowy infiltracyjne
• Rowy trawiaste lub powierzchnie trawiaste
• Piaskowniki, osadniki, separatory substancji ropopochodnych.

 W systemach odwadniania dróg, w których wykorzystywane jest zjawisko infiltracji powierzchniowej, stosuje się: powierzchnie trawiaste, rowy trawiaste, niecki, muldy, zbiorniki infiltracyjne. Na powierzchniach porośniętych trawą uzyskuje się bardzo dobre efekty oczyszczania wód opadowych. Z badań prowadzonych m.in. przez Instytut Ochrony Środowiska („Ograniczanie zanieczyszczeń w spływach powierzchniowych z dróg – ocen technologii i zasady wyboru” Halina Sawicka – Siarkiewicz, IOŚ, 2003r.) wynika, że w przypowierzchniowej warstwie gruntu obsianego trawą, o grubości ok. 30 cm następuje redukcja zawiesin, metali ciężkich, substancji ropopochodnych, przy czym efekt oczyszczania jest zależny od pory roku i intensywności spływu ścieków opadowych oraz przepuszczalności gruntu.

 

Urządzenia retencyjne służą do gromadzenia spływu opadowego i stopniowego jego odprowadzania do odbiornika. Jeżeli warunki gruntowo – wodne są do tego odpowiednie, można łączyć retencjonowanie z infiltracją spływów opadowych. Na zasadzie zbiornika retencyjnego stosowane są takie urządzenia, jak: stawy, zbiorniki retencyjno – filtracyjne. 

 

Zbiorniki odparowujące o szczelnym dnie i skarpach, bez odpływu powinny być stosowane, kiedy wszystkie inne metody odprowadzania spływów opadowych są wykluczone, z uwagi na niekorzystne warunki klimatyczne w Polsce.

 

Do oddzielania zawiesin oraz substancji olejowych (ropopochodnych) zawartych w ściekach spływających z powierzchni dróg i z obiektów im towarzyszących (np. stacje paliw, Miejsca Obsługi Podróżnych) stosuje się separatory substancji olejowych (substancji ropopochodnych) oraz separatory zawiesin (tzw. osadniki). Zastosowanie separatorów substancji olejowych powinno być uzasadnione wymaganiami ochrony środowiska. Najczęściej stosowane są na stacjach benzynowych w rejonie tankowania paliw, na terenach obiektów towarzyszących drogom oraz w przypadku konieczności ochrony bardzo wrażliwych rejonów środowiska wodnego, położonych wzdłuż tras komunikacyjnych.

 

Separatory mogą być stosowane przy węzłach drogowych, wiaduktach i mostach, jeśli odbiornik wymaga szczególnej ochrony. Osadniki ścieków opadowych powinny zapewnić wymaganą redukcję zawiesiny. Otwarte osadniki prostokątne są to tzw. piaskowniki. Funkcję osadników pełnią również zbiorniki retencyjne.

 

Do oczyszczania ścieków, wód i gruntu znajdują zastosowanie metody biologiczne. Oczyszczalnie gruntowo-roślinne i wodno-roślinne wykorzystują naturalne procesy oczyszczania ścieków, w których istotną rolę pełnią rośliny wyższe (makrofity). Oczyszczanie ścieków w tych oczyszczalniach jest procesem bardzo złożonym, bowiem biorą w nim udział zjawiska fizyczne, chemiczne i biochemiczne, w których współdziałają zarówno mikroorganizmy, jak i makrofity.

 

Urządzenie oczyszczające	Efekt oczyszczania
	Zawiesiny ogólne	Substancje ropopochodne
Rowy trawiaste, powierzchnie trawiaste	40 - 90 %	20 - 90%
Zbiorniki retencyjno - oczyszczające (szczelne)	80%	80%
Zbiorniki retencyjno - infiltracyjne, zbiorniki infiltracyjne	80%	80%
Piaskowniki, osadniki, studnie osadowe	60 - 80%	60 - 80%
Separatory substancji ropopochodnych grawitacyjne (klasa II)	-	> 95%
Separatory substancji ropopochodnych grawitacyjne (klasa I)	-	< 5 mg/l* 18 - 96%** śr. 58%**
Obecność mikroorganizmów	50 - 70%	97%
Rowy chłonne, studnie chłonne	80%	80%

 

*  W badaniach testowych w warunkach laboratoryjnych (produkty naftowe)
*  Badania w warunkach rzeczywistych

 

Na odcinkach autostrad w Polsce, zrealizowanych w latach 90-tych w niewielkim stopniu wykorzystuje się naturalne metody oczyszczania. Zastosowano tam głównie szczelne rowy odwadniające, piaskowniki, separatory substancji olejowych oraz zbiorniki (szczelne retencyjne, odparowujące, infiltracyjno – odparowujące). W ostatnim czasie realizuje się systemy oczyszczania ścieków, oparte przede wszystkim na metodach naturalnych (stosowanie rowów trawiastych, oczyszczalni hydro-botanicznych), tam, gdzie pozwalają na to warunki gruntowo – wodne.

 

Metodą ochrony gleb urodzajnych jest zakładanie wzdłuż dróg szybkiego ruchu pasów zieleni ochronnej. Zwarte pasy zieleni o szerokości 8-26 m oraz wysokości minimalnej 8 m i docelowej 10-20 m, składające się z nasadzeń odpowiednich gatunków drzew liściastych i iglastych w strefie środkowej oraz nasadzeń krzewów w strefach zewnętrznych („Zasady ochrony środowiska w drogownictwie”, GDDP, 1999).