czyli o historii powstania i działalności Wytwórni Emulsji Asfaltowych w Tarnowie

Czym jest emulsja kationowa? To pojęcie do końca lat 60. ubiegłego stulecia nieznane było polskim drogowcom. Wówczas to powstała pierwsza - nie tylko w Polsce, ale i w całym bloku państw demokracji ludowej wytwórnia emulsji asfaltowych kationowych. Prześledźmy niezwykłe okoliczności powstania i dzieje tarnowskiej placówki za czasów PRL.

 

Budujemy!

Genezą budowy wytwórni jest wyjazd polskich inżynierów do Francji w latach 60. XX wieku. Udało się go odbyć w ramach Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (United Nations Development Programme), agendy ONZ, która pomogła zorganizować staż zagraniczny. Nasi naukowcy, a wśród nich dyrektor Wojewódzkiego Zarządu Dróg Publicznych w Krakowie, mgr inż. Wacław Miszkinis, poznali tam nową technologię.

 

Emulsja kationowa, bo o niej mowa, była powszechnie stosowanym we Francji i Europie Zachodniej środkiem do utrzymania i renowacji dróg. Jej zaletami były tania produkcja i prostota stosowania. Po powrocie do Polski w sprawozdaniu naukowcy wystosowali wniosek o zakup instalacji i wprowadzenie tej technologii na rodzimy grunt. Głównymi entuzjastami - inicjatorami budowy wytwórni emulsji byli dyrektor Miszkinis i inż. Jan Radziszewski - dyrektor Rejonu Eksploatacji Dróg Publicznych w Tarnowie (REDP). Centralny Zarząd Dróg Publicznych (CZDP) przychylił się do prośby. To właśnie Tarnów wybrano na miejsce powstania innowacyjnego ośrodka.

 

Na czterohektarowej działce znajdującej się przy ul. Krakowskiej 112 rozpoczęto budowę. CZDP nie dysponował dewizami na zakup całej instalacji. Nabyto jedynie zestaw produkcyjny typu Atomix A o wydajności 10 t/h z zespołem pomp dozujących jako komplet. Sprzedawcą była firma francuskiego wynalazcy i producenta inż. Roberta Corlaya, którego przedsiębiorstwo polscy naukowcy zwiedzali podczas stażu.

 

Co istotne, Francuzi wyrazili zgodę na wdrożenie technologii bez licencji. Wytwórnię wybudowano w szalonym tempie dzięki ofiarności i zapałowi pracowników REDP w Tarnowie pod kierownictwem dyr. Radziszewskiego. Po zaledwie 5 miesiącach, 18 maja 1968 roku nastąpił rozruch, a pierwszym produktem była emulsja asfaltowa szybkorozpadowa. Francuscy inżynierowie (m.in. Robert Corlay) podczas wizyty w Tarnowie nie mogli wyjść z podziwu. Trudno było im uwierzyć, iż polscy drogowcy wybudowali placówkę w oparciu jedynie o zdjęcia i szkice wytwórni Corlaya! Tarnowski zakład składał się z hali produkcyjnej z instalacją, zaplecza technicznego (zbiorniki magazynowe surowców, zbiorniki stokażowe gotowych produktów) i laboratorium kontrolnego.

 

W ramach współpracy z francuskimi specjalistami wprowadzono kolejne gatunki emulsji: średnio- i wolnorozpadową. Wytwarzano też emulsje pod konkretną technologię, np. mieszankę mineralno-asfaltową, slurry-seal, grave emulsion. Korzystano z porad technicznych firm Emulbitume (wytwórca młynków emulsyjnych) czy Ceca (producent chemikaliów, emulgatorów). Były one dostawcami produktów dla tarnowskiej placówki. W zamian wykonywano doświadczenia dla francuskich przedsiębiorstw. Działano również w porozumieniu ze szwedzkim producentem skrapiarek Salco (późn. Savalco), niemieckim BASF (modyfikatory) oraz rodzimym Instytutem Ciężkiej Syntezy Organicznej w Kędzierzynie-Koźlu.

 

Rozwój a codzienność

W kolejnych latach udoskonalono Wytwórnię Emulsji. Otwartą instalację produkcyjną, szkodliwą dla pracowników (opary nafty, asfaltu, chemikalia) zmodernizowano. Zakupiono we Francji urządzenia, a instalacja stała się zautomatyzowaną i zamkniętą. Na początku lat 70. wybudowano nowoczesny park magazynowy jako zaplecze wytwórni. Składały się na niego 4 stalowe zbiorniki (każdy liczący po 500 ton), pompownia, kotłownia oraz bocznica kolejowa do stacji rozdzielczej w Tarnowie. System dostaw opierał się na dwóch pociągach wahadłowych. Jeden z nich kursował z wytwórni do płockiej rafinerii, drugi do Gdańska. Dzięki temu zapewniona była ciągłość produkcji i sprzedaży w wytwórni. Nowe zaplecze techniczno-magazynowe wydatnie pomogło we wzroście efektywności produkcji.

 

Tarnowska instytucja miała na celu zaopatrywanie w asfalt i emulsje DODP Kraków. Widząc jednak skuteczność nowego specyfiku, również inne oddziały wojewódzkie i przedsiębiorstwa wyrażały zapotrzebowanie. Rozwój technologii wykroczył poza dziedzinę drogownictwa. Zleceniodawcą na nową, specjalną emulsję był np. KGHM, mający problemy ze stabilizacją płynów poflotacyjnych. Wytwórnia opracowała recepturę, a następnie helikoptery z wysokości 6 m pokrywały odpady emulsją. Skuteczność działania potwierdziły statystyki – na Dolnym Śląsku zredukowano zanieczyszczenie powietrza o 90 %. Nie było to jednak w smak tamtejszym mieszkańcom, którzy dotąd uzyskiwali odszkodowania z tytułu szkodliwego dla zdrowia powietrza.

 

Pierwsza Brygada

Aby sprawdzić jakość emulsji kationowych na drogach i rozpowszechnić jej stosowanie w całej Polsce, powołano specjalna brygadę remontową. Pod kierownictwem inż. Janiny Wójtowicz jednostka miała przeprowadzać remonty nawierzchni i powierzchniowe utrwalanie dróg. Brygada składała się z 4 operatorów, skrapiarki i samochodu dostarczającego kruszywa. Prace wykonywane były na obszarze rejonu tarnowskiego, a także dróg podległych DODP Kraków (jak Nowy Sącz czy Brzesko). Roboty pełniły również funkcję poznawczą.

 

Remonty były pokazem dla drogowców z DODP Kraków oraz sąsiednich województw, w jaki sposób używać emulsji i jaki przynosi ona efekt. Uzupełnieniem tych praktycznych „zajęć” były konferencje naukowe organizowane przynajmniej raz do roku w Tarnowie. Tak wdrożono nową, zachodnią technologię w naszym kraju.

 

W latach 80. I 90. w ramach działalności CZDP na mapie Polski pojawiły się nowe wytwórnie emulsji: w Lubartowie, Kielcach, Poznaniu, Ełku. Tarnowska placówka pełniła wobec nich rolę nauczyciela; służyła radą, szkoliła pracowników. Po transformacji ustrojowej na rynek polski weszły z kolei zagraniczne firmy specjalizujące się w produkcji emulsji. Pozostała jednak pamięć o pierwszej wytwórni emulsji kationowych, która zrewolucjonizowała utrzymywanie polskich dróg.

 

Za cenne informacje i pomoc dziękujemy Państwu Annie Czuj-Pękalskiej (wieloletniej kierownik produkcji w Wytwórni Emulsji) i Tadeuszowi Pękalskiemu (zastępcy dyrektora REDP Tarnów)

 

Ciekawostki

• Do 1989 r. wytwórnia wyprodukowała ponad 150 tys. ton emulsji szybkorozpadowej
• Łączna ilość kilometrów dróg odnowionych lub wykonanych z zastosowaniem emulsji to ok. 20 tys. km
• Gdyby przyjąć pas drogi szerokiej na 3 m, to można by opasać ziemię wzdłuż równika z wyprodukowanej w ciągu 20 lat emulsji

Lista osób zasłużonych w realizację budowy oraz rozwoju Wytwórni Emulsji Asfaltowych w Tarnowie:

• inż. Leon Nowicki, mgr inż. Konrad Jabłoński - CZDP
• dr inż. Kazimierz Alama, dr inż. Zenon Szczepaniak - IBDiM (instytut Badawczy Dróg i Mostów)
• mgr inż. Wacław Miszkinis - WZDP Kraków
• mgr inż. Wojciech Bińkowski, mgr inż. Kryspin Filipowski,  mgr inż. Danuta Paluch, mgr inż.  Stefan Maniewski - DODP Kraków
• inż. Jan Radziszewski, mgr inż. Tadeusz Pękalski, Aleksander Prich - REDP Tarnów
• mgr inż. Anna Czuj-Pękalska - kierownik produkcji WEA Tarnów
• Krystyna Ratowska, Irena Wiśniowska - laborantki WEA Tarnów